Toename van fastfood: vooral bezorg / halen
Onder fastfood verstaan we de Locatus categorieën van horecabedrijven: bezorg / halen, fastfood (snackbar), grillroom / shoarma, ijssalons en wafels, pannenkoeken. We scharen lunchrooms onder reguliere horeca.
Figuur 1 toont de ontwikkeling van veel voorkomende horeca categorieën in de stadscentra van Nederlandse gemeenten met minimaal 100.000 inwoners. Hieruit blijkt dat de horeca over de hele linie toeneemt. Tussen 2015 en 2019 nam vooral de reguliere restauratieve horeca toe, maar deze groei zwakt nu af. Dit komt o.a. door de coronapandemie, financiële onzekerheid, en tekort aan gekwalificeerd personeel. De fastfoodhoreca en dan vooral het bezorgen / halen neemt fors toe. Dit past in de bredere trend van de bezorgeconomie, en is versneld door corona.
Toename van fastfood: vooral in moderne stadscentra
In veel stadscentra is fastfoodhoreca steeds meer aanwezig in het straatbeeld. Dit blijkt ook uit figuur 2. Figuur 2 toont het aandeel fastfoodhoreca t.o.v. andere publieksfuncties zoals detailhandel, diensten en cultuur. Het aandeel van fastfood neemt over de hele linie fors toe door autonome groei, maar ook door krimp van het winkelaanbod. In veel gemeenten is het aandeel fastfood verdubbeld tussen 2015 - 2022 en neemt het waarschijnlijk nog verder toe. Een nuance bij figuur 2 is dat dit het aantal horecazaken betreft. Locatus rekent shop-in-shop concepten bij foodhallen tot zelfstandige fastfoodhoreca. In de modernere stadscentra is het aandeel fastfood het grootst. In historische binnensteden met een bepaalde chique signatuur zoals ’s-Hertogenbosch, Haarlem en Maastricht is relatief minder fastfood, maar dat neemt ook hier toe.
Toename van fastfood: is dit wenselijk?
Een relevante vraag waar verschillende invalshoeken belangrijk zijn. Enerzijds is er vrije marktwerking. Fastfood voorziet duidelijk in een behoefte en het is vaak een invulling van vrijkomende winkelpanden en een alternatief voor leegstand. Anderzijds kleven er ruimtelijke en maatschappelijke nadelen aan veel fastfood:
- Gezonde functiemix: de afgelopen jaren verschuift de functiemix in stadscentra. Winkels verdwijnen en (fastfood)horeca komt er voor in de plaats. Steden veranderen continu, maar een oververtegenwoordiging van fastfood in vooral aanloopstraten is onwenselijk. Ook knelt (fastfood)horeca soms met wonen in de binnenstad.
- Omgevingsimpact: een groot aantal fastfoodzaken is van matige ruimtelijke kwaliteit wat het goede woon- en leefklimaat aantast. Hierbij nuanceren we dat dit soms ook geldt voor reguliere horecazaken.
- Gezondheid: te veel fastfood consumptie zorgt voor overgewicht en vergroot de kansenongelijkheid.
- Ondermijning en veiligheid: bij fastfoodzaken is veel contant geld in omloop. Dat verhoogt het criminaliteitsrisico op bijvoorbeeld witwaspraktijken.
Fastfood reguleren: hoe doe je dat?
In steeds meer grotere steden ontstaat het besef dat een wildgroei aan fastfood onwenselijk is. Ruimtelijke regulering is nodig. Het bestemmingsplan is hiervoor het meest relevante instrument. In de meeste steden heeft fastfood een eigen categorie in beleid en bestemmingsplan. Als deze categorie niet vrij is vergund, is het beperken van fastfood relatief eenvoudig. In andere steden is fastfood minder duidelijk gedefinieerd. In dat geval kan herdefiniëring van horecacategorieën nodig zijn.
Een ander instrument voor regulering is het stelsel van exploitatievergunningen. Ook via samenwerking met vastgoedpartijen en branchevertegenwoordigers van bijvoorbeeld Koninklijke Horeca Nederland kan gestuurd worden op fastfood. Dit laatste is vaak wel vrijblijvender.
BRO ondersteunt steden die aan de slag gaan met de ruimtelijke regulering van fastfood, maar dit moet wel in lijn zijn met de Dienstenrichtlijn (zie volgende alinea). Dat is nog niet zo eenvoudig want per gebied of branche is maatwerk nodig. De jurisprudentie vormt zich nog, en BRO levert daaraan een bijdrage. Wij denken dat soms meer regulering nodig én te motiveren is. Veelzijdige, aantrekkelijke en smaakvolle centra zijn immers in ieders belang!
Dienstenrichtlijn en Omgevingswet
Zowel de regulering via het bestemmingsplan als via het stelsel van exploitatievergunningen vallen onder de reikwijdte van de Dienstenrichtlijn. Dit betekent dat het ruimtelijk beperken van fastfood enkel mogelijk is als dit aantoonbaar noodzakelijk is vanuit een dwingende reden van algemeen belang. Daarnaast moet worden aangetoond dat de beperking evenredig is en de overheid consistent handelt. Kortom: onderbouwingslast is nodig voor de beperkingen. Het borgen van een gezonde functiemix, goede woon- en leefklimaat en tegengaan van ondermijning, zijn valide argumenten. Daarnaast zijn heldere criteria en voorwaarden nodig die voor iedereen gelden en consistent en transparant zijn. Binnen de Omgevingswet is ook het thema gezondheid een relevant afwegingsaspect.
Zie ook: Hoe reguleer je fastfoodhoreca?
Auteurs: Daan Goos, adviseur retail & gebiedsontwikkeling, Christian Severijns, senior adviseur horeca & centrumontwikkeling, Jan Carel Jansen Venneboer, senior adviseur horeca & leisure.
Meer weten over dit onderwerp?
Neem dan contact op met:
